Dataphobia

Boekdrukkunst

Gutenbergs drukpers met losse letters transformeerde een grotendeels ongeletterde Europese bevolking in lees- en schrijfvaardigen. Hiervoor was een schoolplicht nodig waar kinderen verplicht leerden lezen en schrijven. Met de komst van de data-gedreven samenleving hebben we een drukpers-equivalent nodig voor het kunnen lezen en schrijven van data. Hoe graag we ook nieuwe mogelijkheden die we met (digitale) data kunnen realiseren, oppakken en willen gebruiken, een groeiende groep heeft daar moeite mee. Mist de essentiële vaardigheden om de nieuwe taal ‘data’ te lezen en dus te begrijpen. Krijgt een afkeer en een angst om er überhaupt mee aan de gang te willen gaan. Gaan zelfs ‘anti-data’ gedrag vertonen, omdat ze niet willen laten zien dat ze door de vele data steeds minder het ‘digitale bos’ kunnen overzien.

Data-angst is een fenomeen waar nauwelijks over wordt gesproken. We worden overspoeld met steeds meer data, data-mogelijkheden en gereedschappen zoals machine learning en kunstmatige intelligentie. Van iedereen wordt verwacht dat ze met ChatGPT kunnen omgaan. Angstberichten dat bedrijven niet overleven als ze hiermee niet aan de slag gaan. Maar als je wat dieper kijkt, is het aantal mensen dat hier daadwerkelijk iets effectiefs mee kan en doet, minimaal. Resultaten die bedrijven ‘zeggen’ te hebben gerealiseerd met AI, lijken vaak groter dan ze in werkelijkheid zijn. Het is modern en hip om te zeggen dat je organisatie hier druk mee bezig is. Als je doorprikt, zijn de resultaten minimaal. Een groeiende groep loopt er zelfs ‘omheen’. Roept dat ze er mee bezig zijn maar intussen denkt: het zal mijn tijd wel uitduren.

De uitdaging van data-geletterdheid

Omdat leven en schrijven steeds normaler werd, vonden volwassen analfabeten het vervelend te erkennen dat ze niet konden lezen en schrijven. Hun onkunde creëerde een groeiende angst om iets met tekst en informatie te moeten doen. Leerden zichzelf trucjes aan om niet te laten blijken dat zij het lezen niet machtig waren. Er zijn voorbeelden van hele succesvolle analfabeten waarvan hun omgeving nooit in de gaten kreeg, dat ze eigenlijk niet konden lezen maar alles mondeling deden. In de data-tsunami die momenteel onze maatschappij overstroomt, verliezen we kennelijk ook mensen die hier niet in mee kunnen komen. Er zelfs een angst en een afkeer van krijgen.

Gartner stelde tien jaar geleden: “Het leren van Hadoop is makkelijker dan de business van het bedrijf”. Hoeveel mensen weten daadwerkelijk nog wat Hadoop was. Gartner zegt het nu al voorzichtiger: “Datavaardigheid – het vermogen om data te begrijpen, algemene kennis te delen en zinvolle gesprekken te voeren – stelt organisaties beter in staat bestaande en opkomende techniek te adopteren.” Datageletterdheid moeten we als een serieuze vaardigheid zien waar scholing voor nodig is. Een onderzoek van Accenture toonde aan dat slechts 21% van meer dan 9.000 ondervraagden zich datavaardig voelde. Dus tachtig procent die twijfelt aan hun huidige data-vaardigheid. Zelfs angst hebben op hun ‘vanzelfsprekende’ datavaardigheid te worden aangesproken. Hoe kunnen we deze mensen helpen?

Dataphobia

Als je dataphobia opzoekt op Wikipedia, krijg je een lege pagina te zien. Het aantal hits op Google is op een paar handen te tellen en leiden je naar (oudere) artikelen waar dataphobia werd gebruikt om ‘deze angst’ te duiden. Zoals om in de creatieve, content creërende wereld de vele aanwezige databronnen als sturing te gebruiken. Dat vond men iets voor nerds en excel-adepten. Het ‘echte ‘werk werd eerder met een zekere mystiek behandeld, had veel te maken met ‘serendipiteit’ in plaats van analytisch de beste oplossing te zoeken en te vinden. In het enorme woud van data wordt het voor een groeiende groep professionals lastiger om daaruit nog de voor hen juiste informatie te halen. En valt men terug op het vertrouwen in hun eigen gevoel en inzicht, waar ze vroeger ook succes mee hadden.

Analfabeten houden met trucjes en vaardigheden slim verborgen dat zij niet kunnen lezen. Datageletterdheid is tegenwoordig zo vanzelfsprekend, dat niet-vaardigen zich schamen in plaats van stappen te zetten zich beter te scholen. Hun ‘gebrek’ liever verbergen en niet publiek maken. In een gesprek laatst, over scholing op het gebied van digitale vaardigheden en data-geletterdheid, werd gesteld dat niemand er individueel voor uitkomt hierover meer te willen – en moeten – weten. Echter als in een team iemand een verdiepende vraag op dit gebied stelt, sluit bijna de hele groep aan om hierover wat meer te willen weten. Schaamte voor een individuele onwetenheid waarvan we als professional worden geacht ‘alles’ te weten.

Antidata leiderschap

In een oud artikel uit 2010 wordt zelfs gesproken over anti-data leiderschap. Bestuurders en managers die liever op gevoel afgaan dan zich te verdiepen in ‘wat de data zegt’. De kunst van deze leiders om hun beslissingen liever uit te leggen op basis van hun gevoel, strategisch inzicht en overtuigingskracht, terwijl de nuchtere data-analyse zegt dat het in feite een slechte beslissing is. Dat hun ‘gut-feeling’ om een goede beslissing te nemen belangrijker is dan wat de data ‘lijkt te zeggen’. Het lijken argumenten van een analfabeet die liever alles mondeling doet en niet ingaat op geschreven boodschappen, omdat hij deze immers niet (goed) kan lezen. Goed te verhelpen ondeskundigheid wordt dan een verborgen en hinderlijke handicap.

Er zijn discussies – zoals op LinkedIn – waar digitaal geschoolden, bestuurders aanspreken op hun niet goed ontwikkelde digitale vaardigheid. Een vaardigheid die voor de ‘geschoolden’ zo vanzelfsprekend is dat ze zich niet kunnen voorstellen dat iemand die niet heeft. Zeker niet de professionals hoger op de bestuurlijke ladder. Aan de andere kant ontstaat afweer gedrag – noem het dataphobia of digiphobia – waardoor deze personen nog verder om hun niet aanwezige vaardigheid heen lopen en het liever delegeren aan anderen. Op die manier nooit meer kennis op dat belangrijke gebied opbouwen. Vertrouwen op hun oude kennis en hopen zich te blijven redden met hun professionele gevoel, charme en overtuigingskracht.

i-mentor

Het alweer 5 jaar geleden dat we i-mentor oprichtten. Jong gepensioneerde, IT en bestuurlijk ervaren deskundigen stelden zich beschikbaar om hun minder digitaal vaardige collega’s als mentor te helpen die vaardigheid te ontwikkelen. Helpen de juiste vragen te kunnen stellen. De antwoorden beter te kunnen interpreteren. Helaas ontdekten we dat erkennen dat een oude wijze rot uit het vak hen zou kunnen helpen, moeilijk was te ‘verkopen’. Iedereen vond het een fantastisch initiatief, de waarheid is dat slechts weinigen durfden te erkennen, dat het voor hen een welkome ondersteuning was. We gooien als i-mentor nog niet de handdoek in de ring, maar ons aanbod om in het kader van ‘verzilver de vergrijzing’ deze oude rotten blijft geldig om de helaas nog steeds te lage digitale vaardigheden, te helpen verminderen.

NB In deze blog heb ik het over analfabetisme: nooit onderwezen zijn in taalvaardigheid. Beslist niet over (aangeboren) dyslectie of andere handicaps om minder goed te kunnen lezen of schrijven.

Auteur: Hans Timmerman (foto)