Eva Heijblom, DG digitalisering BZK: ‘We moeten niet allemaal zelf het wiel uitvinden’

Voorafgaand aan haar benoeming bij BZK was Eva Heijblom plaatsvervangend secretaris-generaal en CIO bij het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV).– 5 jaar in totaal. Heijblom’s huidige DG omvat onder meer de digitaliseringsdirecties. De staatssecretaris heeft de focus –op digitalisering van de samenleving en verdere digitale transformatie van de overheid – de afgelopen twee jaar volgens Heijblom al veel meer op de kaart gezet.

Na aan het hart

“Alles wordt digitaal, dus ik vind het een enorme eer om daar in deze functie sturing aan te geven, want dit thema ligt me na aan het hart. Ook geef ik sturing aan de mens & organisatiekant van de Rijksdienst en ben ik bijvoorbeeld verantwoordelijk voor de cao van rijksdienst. Een mooie combinatie, want het sturing geven aan de digitalisering van de Rijksoverheid is een grote maatschappelijke opgave. Dat vergt ook het hebben van de juiste mensen op de juiste plek hiervoor.” Verder telt het DG nog een programmadirectie om het onderwerp ‘transparante en open overheid overheidsbreed vorm en inhoud te geven.

Het is logisch dat deze mix van verantwoordelijkheden zich bij BZK bevindt, stelt Heijblom: dit is het departement van de Grondwet, van de grondrechten, de democratie, normen en waarden. “Ook digitalisering gaat over waarden, over privacy, over de beschikking van de burger over zijn of haar digitale identiteit. Over het beschermen van kinderen tegen digitale en online gevaren. Maar ook over digitale geletterdheid. Iedereen moet mee kunnen komen in deze digitaliserende maatschappij. Dat betekent ook het helpen van mensen die niet zo digitaal vaardig zijn, het blijven aanbieden van diensten op niet digitale wijze.”

Bedrijfsvoerings-IT

Ook de Rijks-CIO valt onder het DG van Heijblom. Departements-CIO’s zijn vooral verantwoordelijk voor de bedrijfsvoerings-IT. Denk aan het invoeren van een nieuw document management systeem. Maar Heijblom vindt het ook heel belangrijk dat de CIO’s zich samen met de directeuren van betrokken beleids-DG’s verantwoordelijk voelen voor de digitale transities die gemaakt moeten worden binnen het primaire proces.

Zelf is Heijblom vooral kaderstellend bezig voor digitalisering van de hele overheid. Dat doet zij met collega’s van andere departementen, andere concern-onderdelen. In haar DG vertaalt dit werk zich in drie digitale directies:

1. Digitale samenleving: hier werkt BZK aan thema’s als digitale kinderrechten, algoritmes en AI, met bijzondere aandacht voor generatieve AI ,cookiebeleid en digitale inclusie.
2. Digitale Overheid: deze directie richt zich op het verbeteren en onderhouden van de digitale infrastructuur van de overheid, digitale identiteitsmiddelen zoals DigiD of eHerkenning, publieke dienstverlening en heeft ook het beleid en wetgeving rondom paspoorten en andere identiteitsbewijzen in beheer.
3. CIO Rijk: verantwoordelijk voor de digitale processen binnen de Rijksoverheid en de programma’s die er op dit gebied lopen. Denk aan onderwerpen als privacy, informatiebeveiliging en standaardisering

Heijblom erkent dat BZK behoorlijke digitale ambities heeft. Om die te realiseren, wil zij met haar DG vooraleerst structureel het gesprek met de politiek aangaan. “Als zij nieuwe plannen, voornemens et cetera hebben, dan moeten wij hier direct bij betrokken worden. We moeten kijken of het uitvoerbaar is. Dus ook: niet voortdurend maatwerk leveren, maar soms zeggen: dit is de 70-80 procent waar we goede dienstverlening voor kunnen realiseren.”

“Verder denk ik dat we als overheid nog wat beter kunnen worden in ons opdrachtgeverschap, in onze regierol. Ik ben op dat gebied groot voorstander van publiek-private samenwerking, wat gelukkig ook steeds meer van de grond komt. We hebben de private sector keihard nodig om onze ambities in de praktijk te brengen. We moeten hier tot een goede ‘handshake’ komen. Ook moeten we denk ik niet allemaal zelf het wiel uitvinden. Veel processen die we uitvoeren zijn grotendeels gelijk.

Grote uitdagingen

Heijblom ziet ook grote uitdagingen voor de overheid, zoals het tempo van technologische ontwikkeling bijhouden. “Kijk naar generatieve AI. De ontwikkelingen op dit gebied gaan heel snel. Den Haag en Brussel willen dat in een wetgevend raamwerk plaatsen, zoals het verplichten van risicoscans door ontwikkelaars van dergelijke AI-toepassingen. Maar het tempo van wet- en regelgeving is langzamer dan dat van technologische ontwikkelingen.”

Deels is dat logisch. De overheid moeten zaken beheerst en veilig doen vanuit haar rol voor alle burgers en ondernemers. Tegelijkertijd moet de overheid in staat zijn sneller te reageren. “Hiervoor is onder andere de recent door staatssecretaris Van Uffelen voorgestelde rapid response team voor bedoeld: met een groep deskundigen sneller nieuwe technologie te doorgronden, de impact ervan te begrijpen en de rol van de overheid hierin te definiëren. Want met bijvoorbeeld gen-AI werden we toch overvallen en moeten we meer naar de voorkant toe.”

Een andere uitdaging is politiek Den Haag zelf. “De vraag is groot vanuit de politiek. Sinds 2017 is de Rijksoverheid elk jaar met zo’n vijf procent in omvang toegenomen. En nog altijd kunnen we niet alles uitvoeren wat de politiek van ons vraagt. Dat willen we ook neerleggen bij het kabinet: jullie plannen moeten uitvoerbaar zijn. Zodat we goed of zelfs beter kunnen doen wat we moeten. We moeten ook werken aan de kwaliteit van wat we bieden, dus overvraag ons niet. En naast de reguliere, grote programma’s die je goed kunt plannen, blijven er natuurlijk moties en amendementen komen die vragen om extra verandercapaciteit. Die wil je in omvang wel beperken en ik hoop dat de politiek daar ontvankelijk voor is.”

Digitale identiteit

Digitale identiteit is een van de kernopgaven van BZK, en een lastige opgave. Daarom loopt Nederland voorop in Europa op dit onderwerp door rondom de nieuwe eIDAS-wetgeving zelf te innoveren. Heiblom: “Bijvoorbeeld met onze ontwikkeling van een digitale wallet. Privacy, digitale identiteit, informatiebeveiliging komen daarin samen. We besteden daar veel tijd aan om het zo goed mogelijk op de rit te krijgen. Het wordt volgens mij een heel mooi, vrijwillig te gebruiken, instrument waarmee de burger grip krijgt op zijn of haar digitale identiteit en data.”

Eva Heijblom: "We lopen in Europa voorop met zaken zoals de ontwikkeling van een digitale wallet."

Ook op het gebied van (digitale) kinderrechten is er nog heel weinig geregeld, vindt Heijblom. “Ik zie wat het kan doen als het gaat om bijvoorbeeld psychologische manipulatie. Dat moet echt aan banden worden gelegd. Veel mensen zijn zich niet bewust van deze en andere online gevaren. Wij moeten helpen dat bewustzijn te kweken, maar waar nodig ook helpen om mensen te beschermen.” Staatssecretaris van Huffelen maakt zich hier op dit moment dan ook hard voor.

Digitale samenleving

Ook het realiseren van een verantwoorde digitale samenleving ligt op het bordje van de DG. “Daar is veel voor nodig. Als overheid faciliteren we bijvoorbeeld dat mensen in heel Nederland in bibliotheken terecht kunnen voor cursussen om digitaal vaardiger te worden, maar ook om met online zaken geholpen te worden. Maar als het gaat om dienstverlening, is het ook een uitdaging om mensen te helpen bij het juiste loket te komen. Dat is vaak best lastig als burger. BZK experimenteert daarom nu bijvoorbeeld met meerdere instanties achter één loket, zodat mensen met uiteenlopende zaken eenvoudig geholpen kunnen worden.

De basis is: iedereen moet mee kunnen doen. Maar, benadrukt Heijblom, het is duidelijk dat een flink deel van de bevolking niet in een digitale maatschappij is opgegroeid. Niet iedereen kan zich daarin dan bekwamen. Of men heeft het geld niet voor een internetabonnement, of een pc. “Het is heel belangrijk dat we ons als Rijksoverheid hier bewust van zijn en zoveel mogelijk doen om hierin te helpen.”

Digitale geletterdheid is dan ook een belangrijk speerpunt in de agenda van de staatssecretaris, stelt Heijblom. “We doen eraan wat we kunnen vanuit BZK. We willen het bezoek aan bibliotheken vergroten om digitale vaardigheden te helpen verbeteren. En de Rijks- en lokale overheden moeten er scherp op zijn dat we digitaal inclusief zijn. Soms denken we dat wel, maar we zijn er echt nog niet. Daar hebben de afzonderlijke departementen natuurlijk hun eigen dynamiek in. Denk maar aan zorg en onderwijs. Hoe zorg je er bijvoorbeeld voor dat leerlingen én docenten de juiste digitale vaardigheden krijgen, zodat er geen kloof ontstaat? Ook daar liggen dus uitdagingen die we overheidsbreed moeten oppakken.”