Tweede Kamer hoorzitting over de rol van sociale media platformen

Welke rol spelen socialemediaplatformen in de huidige samenleving? Die vraag stond centraal tijdens twee gesprekken op donderdag 10 februari en een hoorzitting op vrijdag 11 februari in de Tweede Kamer. De commissie voor Digitale Zaken wil informatie vergaren over de werking van de socialemediaplatformen en de invloed op de democratie en rechtstaat.

De Kamerleden willen meer inzicht krijgen in de rol van socialemediaplatformen bij maatschappelijke onrust, polarisatie, radicalisering en andere onwenselijke impact op democratie en rechtsstaat. De commissie wil weten of en zo ja welke, schadelijke systematieken in socialemediaplatformen bewust of onbewust zijn ingebouwd.

De Kamerleden spraken op donderdag 10 februari tijdens een rondetafelgesprek met verschillende experts. Deelnemers aan het rondetafelgesprek waren Mariëtte van Huijstee (Rathenau Instituut), Evelyn Austin (Bits of Freedom) en Renate Eringa (Commissariaat voor de Media). Bij een rondetafelgesprek gingen meerdere genodigden tegelijkertijd in gesprek met de Kamerleden.

Hierna sprak de commissie met Frances Haugen. Zij werkte eerder als productmanager bij Facebook en trad in 2021 naar buiten als klokkenluider. Dit gesprek vond plaats via videoverbinding.

Op vrijdag 11 februari hield de commissie een hoorzitting. Hiervoor waren twee vertegenwoordigers uitgenodigd van socialemediaplatformen: Edo Haveman (Meta) en Marco Pancini (Google).

Zorgen

Lisa van Ginneken (D66), lid van de commissie Digitale Zaken, meldt over deze hoorzitting op LinkedIn:

"Ik maak me grote zorgen over de impact van social media platformen op polarisatie, radicalisering en onrust in onze samenleving. Het is tijd dat deze bedrijven verantwoordelijkheid nemen. Op mijn initiatief organiseerde de Commissie Digitale Zaken van de Tweede Kamer der Staten-Generaal vandaag een hoorzitting met social mediabedrijven, over die maatschappelijke impact.

Gisteren spraken we ter voorbereiding met Bits of Freedom, Rathenau Instituut, Commissariaat voor de Media en Facebook klokkenluider Frances Haugen. Haugen benadrukte dat Facebook al lang weet van de negatieve effecten van hun platform: het lokt bijvoorbeeld een negatief zelfbeeld uit bij jonge vrouwen en het adviseert mensen actief om lid te worden van extremistische Facebookgroepen.

De maatschappelijke organisaties onderstreepten dat social mediaplatforms zo ontworpen zijn dat ze polariseren, zodat wij ons opwinden en dat we daardoor veel tijd op deze platforms doorbrengen en dat dat goed is voor de (advertentie)omzet van deze bedrijven. Ze kwamen ook met alternatieve ontwerpkeuzes. Het kan dus beter en veiliger voor onze samenleving.

Des te onthutsender waren de gesprekken vandaag met Facebook (Meta) en Google. Facebook zegt zich niet te herkennen in de polariserende mechanismen die de onafhankelijke experts en klokkenluider Frances Haugen in het platform zien. Zonder openheid te geven over wat er dan wél precies gebeurt en waarom het bedrijf deze keuzes maakt. Ik maak me grote zorgen over hoe de spelregels voor ons publieke debat door commerciële bedrijven worden bepaald die transparantie uit de weg gaan.

Beide bedrijven vinden dat ze genoeg doen aan content-moderatie om de negatieve effecten van hun platforms te beteugelen. Maar dat is correctie achteraf, waardoor ze wat mij betreft om het kernprobleem heen blijven lopen: de bewuste keuzes die ze zelf in hun platform en verdienmodel gemaakt hebben. En die ze zouden kunnen aanpassen.

Polarisatie en radicalisering zijn geen verdienmodel. Advertentie-gebaseerde verdienmodellen geven ongezonde prikkels aan de platforms om onze aandacht te vangen. Platforms bevoordelen daardoor extremistische content en social media bedrijven geven daarover te weinig openheid van zaken.

Wat er volgens D66 nodig is?

1. De aanbevelingssystemen van deze platforms moeten open, aanpasbaar en transparant zijn, inclusief een privacyvriendelijke optie die niet op tracking gebaseerd is.
2. Er moet een verbod komen op manipulatief ontwerp (dark patterns) om gebruikers langer op het platform te laten blijven
3. Social mediabedrijven moeten gedwongen worden meer informatie te openbaren over hun werking en de negatieve effecten daarvan
4. We moeten meer aanvullende wetgeving overwegen om evident schadelijk online gedrag strafbaar te maken, zoals nu met doxing gebeurt."