AIVD: dreiging cyberaanvallen onverkort hoog

De AIVD meldt: 2022 was een grimmig jaar. Voor de wereld en voor Nederland. We zijn getuige geweest van het uitbreken van de grootste oorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog, die ook onze nationale veiligheid raakt. We hebben ook gezien hoe in Nederland haat, antisemitisme en complottheorieën voortwoekerden. De AIVD denkt te hebben voorkomen dat concrete dreigingen binnen Nederland werkelijkheid werden. Dreigingen van jihadisten, rechts-terroristen en mensen die extreem vijandig zijn tegen de overheid. Die ontwikkelingen stemmen tot zorg. Dat schrijft de AIVD in zijn jaarverslag over 2022.

De hoeveelheid aan dreigingen en de diversiteit ervan nemen al jaren toe.

Die variëren inmiddels van terrorisme, extremisme en offensieve cyberprogramma's, de doorontwikkeling van massavernietigingswapens, spionage, heimelijke beïnvloeding, inmenging en sabotage, tot het gevaar dat criminaliteit kan leiden tot aantasting van de democratische rechtsorde en risico's voor de economische veiligheid van Nederland.

In 2022 kwam daar de Russische inval in Oekraïne bij, de grootste landoorlog in Europa sinds de Tweede Wereldoorlog. De optelsom van deze dreigingen raakt de Nederlandse samenleving.

Dreigingen onvoorspelbaarder door wisselwerking en versterking

Al deze dreigingen kunnen elkaar onbedoeld versterken. Een toename van extremisme kan tot extremisme leiden. Zo was de gestegen geweldsdreiging van rechts-extremisme van de recente jaren, deels een reactie op de opkomst van ISIS indertijd. En die verharding bij rechts-extremisme kan mogelijk zorgen voor verharding bij links-extremisten.

De oorlog in Oekraïne zorgde ervoor dat gas schaars werd in Europa. De eerste levensbehoeften werden fors duurder. Daardoor kregen extremistische aanjagers in Nederland na de coronacrisis opnieuw gelegenheid om complottheorieën te verspreiden over een 'kwaadwaardige elite'. Soms grijpen landen als Rusland onrust in het Westen aan om in het geheim tegenstellingen in de samenleving aan te wakkeren.

Het risico bestaat ook dat dreigingen gaan overlappen. In 2022 bleek de democratische rechtsorde van Nederland daarvoor kwetsbaar. Dat omvat het politieke en juridische systeem van Nederland, en de manier waarop overheid en burgers en burgers onderling met elkaar omgaan. Niet alleen politici, maar ook journalisten, gezagsdragers, juristen en wetenschappers zijn afgelopen jaar het doelwit geweest van extremisten of de georganiseerde misdaad.

Anti-institutioneel extremisme ernstige dreiging op lange termijn

De AIVD ziet een ontwikkeling van extremisten die zich niet meer alleen richten tegen de overheid, maar meer en meer ook tegen allerlei organisaties en instituties. Dit noemen we anti-institutioneel extremisme.

Kenmerkend voor deze groep is de boodschap dat in Nederland een kwaadaardige elite aan de macht is, die 'de vijand' is van de Nederlandse bevolking. Die boodschap blijft na corona nieuw leven ingeblazen worden, en lijkt momenteel het populairste extremistische narratief in Nederland. Het centrale idee van anti-institutionele extremisten vormt een ernstige lange termijndreiging tegen Nederland.

Dreiging jihadistisch terrorisme neemt toe

Het mondiaal jihadisme is de belangrijkste terroristische dreiging tegen Nederland. Terwijl de dreiging vanuit de jihadistische beweging in Nederland grotendeels gelijk is gebleven, acht de AIVD de dreiging van door ISIS aangestuurde aanslagen hoger dan de afgelopen paar jaar.

Die dreiging komt vooral van netwerken die worden aangestuurd door ISIS vanuit Afghanistan. De AIVD werkt nauw samen met collega-diensten om de verhoogde aanslagdreiging van ISIS het hoofd te bieden.

Spionage en inmenging in Nederland omvangrijk probleem

Spionage en inmenging in Nederland waren in 2022 een omvangrijk probleem. In februari zette Nederland zeventien Russische inlichtingenofficieren uit.

In april voorkwam de AIVD dat een Russische spion onder uitgebreide dekmantel werkzaamheden kon verrichten bij het Internationaal Strafhof. Diverse landen probeerden in Nederland (voormalige) burgers te monitoren.

Dreiging cyberaanvallen onverkort hoog

In 2022 vond waarschijnlijk de eerste succesvolle, statelijke cyberaanval plaats op de overheidsnetwerken van een NAVO-lidstaat (Albanië) met sabotage als doel. Het onderstreept de massieve dreiging die inmiddels uitgaat van landen met cyberaanvalsprogramma's, zoals China, Rusland en Iran.

De AIVD ziet dat cyberactoren voortdurend van werkwijze veranderen om niet ontdekt te worden. De extra gelden die de AIVD en MIVD nu jaarlijks structureel krijgen zijn met name ingezet op de versterking cybercapaciteiten.

Weerbaarheid vraagt een integrale aanpak

Hoe effectief Nederland kan reageren op dreigingen, hangt af van de inzet van veel verschillende partijen. Terwijl dreigingen tegen Nederland diverser worden, breidt de AIVD ook zijn samenwerking uit.

De samenwerking met onder meer de MIVD, NCTV, buitenlandse collega-diensten, politie en Openbaar Ministerie is van oudsher hecht. De AIVD vindt ook meer partners in onderwijs, wetenschap en het bedrijfsleven.

Download hieronder het jaarsverslag als publicatie of lees de online versie op aivd.nl/jaarverslag2022.