Van Zijderoute tot Dataknooppunt: Europa’s Digitale Renaissance

In onze digitale wereld is dat niet anders. Hier speelt de zwaartekracht van data – data gravity – een vergelijkbare rol. Hoe dichter data zich ophoopt, hoe aantrekkelijker het wordt voor diensten, netwerken en bedrijven om zich in de buurt te vestigen. Digitale knooppunten ontstaan dus niet willekeurig, maar volgen deze zwaartekracht (zie hierover een eerdere blog: ‘De aantrekkingskracht van data’.

Europa speelt daarin, verrassend genoeg, een hoofdrol. Vier van de tien grootste internet exchanges ter wereld liggen hier, met Amsterdam (AMS-IX) als één van de oudste en grootste. De oude VOC-mentaliteit met havens en pakhuizen leeft digitaal voort. Maar op- en overslag alleen is niet voldoende. Ook moet er voldoende productie- en verwerkingscapaciteit zijn om de gewenste informatieproducten en -diensten te kunnen leveren.

Handelsroutes zijn geen productieknooppunten

De Zijderoute draaide niet alleen om transport. Handelaren moesten tol betalen aan lokale machthebbers, routes ontwijken vanwege bandieten en hun goederen beschermen tegen vervalsing. Datzelfde geldt voor data in de cloud. Overstappen tussen cloud-platforms is duur, cybersecurity is een constante zorg en de integriteit van gegevens vraagt om strikte governance.

Net zoals karavanen moesten investeren in bescherming en partnerschappen, investeren moderne organisaties in encryptie, back-ups en multicloud-strategieën. En net zoals goederen onderweg reeds bewerkt werden – denk aan het verven van zijde of het malen van kruiden – is het pure doorgeven van data minder waardevol dan de bewerking en interpretatie ervan tijdens transport en/of bij (tijdelijke) opslag.

Cloudsoevereiniteit: de nieuwe geopolitiek van data

Europa is steeds afhankelijker geworden van cloudleveranciers uit vooral de VS. De Amerikaanse Patriot Act en CLOUD Act geven hun overheid ruime toegang tot data, óók als die fysiek in Europa staat. Hierdoor groeit de roep om naast een eigen digitale infrastructuur ook een eigen productie en dienstverleningsindustrie. Niet alleen uit economische overwegingen, maar vanwege soevereiniteit, privacy en strategische controle. Data is niet zomaar informatie; het is grondstof, eigendom en machtsmiddel voor waardevolle informatieproducten en -diensten.

Van dataknooppunt naar verwerkingsmacht

De rol van Amsterdam als digitale haven is cruciaal, maar Europa heeft meer nodig dan dataopslag en -overslag, hoeveel met die handel zelf in Nederland al valt te verdienen. Verwerkingscapaciteit – denk aan AI, edge computing en gaming- en simulatieplatforms – is essentieel voor digitale autonomie.

Hier biedt de samenwerking met andere landen zoals Duitsland kansen. Als moderne ‘werkplaats van Europa‘ is het land bij uitstek geschikt voor industriële AI en lokale datasoevereiniteit. Samen kunnen Nederland en Duitsland bouwen aan een federaal Europees cloud-ecosysteem – een digitale Hanze 2.0, gebaseerd op schaal, betrouwbaarheid en autonomie.

Digitale productie vergt energie: het belang van geografische specialisatie

Serieuze digitale verwerking vereist serieuze energie. Duitsland beschikt over veel duurzame energie, maar kampt met onbalans en pieken, wat leidt tot vaak negatieve energieprijzen. Kansen voor goedkope informatieverwerking – zeker – maar met grote beperkingen qua continuïteit.

Frankrijk daarentegen biedt met zijn kernenergie een constante, goedkope stroomvoorziening. Ideaal voor permanente rekenkracht. Hierdoor ontstaat de mogelijkheid tot geografische specialisatie in dataverwerking – net zoals in de oude tijd tussenstations ontstonden voor gedeeltelijke productie gebaseerd op lokaal aanwezige voordelen en specialisaties.

Denk aan een nieuwe digitale waardeketen:

• Nederland als dataknooppunt en distributiehub;
• Duitsland als ontwikkelaar van industriële AI en edge-oplossingen;
• Frankrijk als centrum voor grootschalige verwerking;
• Scandinavië als groene powerhouse dankzij waterkracht en -energieopslag.

En het Verenigd Koninkrijk?

Opvallend afwezig in de Europese digitale soevereiniteitsdiscussie is het Verenigd Koninkrijk. Als voormalige digitale brug tussen Europa en de VS had het door zijn Engelstalige basis, technologische knowhow en financiële zwaartekracht in Londen een unieke uitgangspositie. Toch heeft de Brexit die rol onder druk gezet. Hoewel de London Internet Exchange (LINX) en het financiële centrum nog altijd van groot belang zijn, raakt het VK steeds verder verwijderd van de Europese datastrategie. Interne instabiliteit – zowel demografisch als economisch – maakt langetermijncoördinatie extra lastig. De vraag is dan ook of Londen zijn positie als digitale poort naar Europa weet te behouden of dat het langzaam verschuift naar een perifere rol in een nieuw, federaal Europees datanetwerk.

Gecoördineerde diversiteit als fundament

De toekomst van digitale soevereiniteit ligt niet in centralisatie, maar in gedistribueerde intelligentie. Net zoals de Zijderoute functioneerde door een netwerk van specialistische hubs, zo kan Europa uitgroeien tot een slim, duurzaam en veerkrachtig datanetwerk. Met digitale karavanen die veilig, efficiënt en autonoom hun weg vinden – over bits, in plaats van kamelen.

Tot slot

De lessen van de Zijderoute zijn nog altijd actueel: wie de routes beheerst, bepaalt de regels. Of het nu gaat om zijde of om data, de strijd om toegang, veiligheid en autonomie is van alle tijden. Europa staat op een kruispunt: blijft het een digitale doorvoerhaven van andermans data, of bouwt het zelf een moderne karavaansteden – soeverein, veilig en toekomstbestendig?

Door: Hans Timmerman (foto)